Σκέψεις για το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού

Δ.Ι. Χριστοδούλου                                                            Αθήνα 24.05.2022

ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΤΑΣΙΜΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ.

 Α. Έτσι για να ξέρουμε λίγα πράγματα

Ο σημερινός Έλληνας (αλλά το ίδιο γίνεται και με τους αλλοδαπούς)  αναγνώστης εντύπων και ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης, κατακλύζεται από αναφορές για τις συνεχείς ανατιμήσεις αγαθών και υπηρεσιών που τα χρειάζεται  στον καθημερινό του βίο, και παράλληλα, από πληροφορίες ότι η πορεία  του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.) της χώρας μας, θα βαίνει, για μια περίοδο  ενός ακαθορίστου αλλά όχι πολύ συντόμου χρόνου, μειούμενη.

Πιο κάτω, αυτό το διπλό φαινόμενο, δηλαδή ο πληθωρισμός (και άρα, πληθωριστικού τύπου ανατιμήσεις αγαθών και υπηρεσιών), σε συνδυασμό με κάποια, είτε απόλυτη, είτε σχετική συρρίκνωση του όγκου των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή στασιμότητα ή και υποχώρηση παραγωγής, με απλά λόγια λοιπόν στασιμότητα, αυτόν τον συνδυασμό, ονομάζουμε στασιμοπληθωρισμό .

Με μορφή παραδείγματος, θα παρατεθούν, παρακάτω, κάποια από τα μηνύματα προς τους τωρινούς αναγνώστες , στα οποία προαναφερθήκαμε:

ΔΝΤ: Πρόβλεψη για ανάπτυξη 3,5% και πληθωρισμό 4,5% στην Ελλάδα το 2022

Αναφορικά με τον πληθωρισμό οι οικονομολόγοι του Ταμείου εκτιμούν ότι θα ολοκληρώσει την τρέχουσα χρονιά με ποσοστό κατά μέσο όρο στο 4,5%, πριν ανακόψει απότομα ταχύτητα στο 1,3% του χρόνου

Το ΒΗΜΑ Team | 19.04.2022, 16:41

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι ο πληθωρισμός θα αγγίζει σε επίπεδο Ευρωζώνης το ποσοστό του 6,1% το 2022 και το 2,7% το 2023, ενώ στις προηγούμενες προβλέψεις της εκτιμούσε τα ποσοστά πληθωρισμού στο 3,5% και 1,7%, αντίστοιχα.

Για την Ελλάδα, η Κομισιόν προβλέπει ανάπτυξη στο 3,5% εφέτος και 3,1% το 2023.

Ο πληθωρισμός αναμένεται να κορυφωθεί το δεύτερο τρίμηνο του 2022 και να παραμείνει υψηλός μέχρι το 2023. Οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου είναι ο κύριος μοχλός της αύξησης του πληθωρισμού, ενώ η αύξηση του βασικού κόστους εισαγωγών, όπως τα λιπάσματα και μεταφορές, επηρεάζει τις τιμές των τροφίμων. Ο πληθωρισμός προβλέπεται να φτάσει το 6,3% το 2022 και 1,9% το 2023.

Οι προβλέψεις δεν μοιάζουν καλές. Ο μέσος όρος των προβλέψεων τώρα είναι για παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη μόλις 3,3% κατά μέσο όρο φέτος, από 4,1% που αναμενόταν τον Ιανουάριο, πριν τον πόλεμο. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός προβλέπεται στο 6,2%, 2,25 μονάδες βάσης υψηλότερα από την πρόβλεψη του Ιανουαρίου. Ομοίως, το ΔΝΤ υποβάθμισε τις προβλέψεις του για 143 οικονομίες φέτος, που αντιστοιχούν στο 86% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Ο στασιμοπληθωρισμός έχει σημασία επειδή λίγοι οικονομολόγοι συμφωνούν ως προς το πώς να τον σταματήσουν άπαξ και αρχίσει. Προκαλεί επίσης μεγάλη και δυνητικά μακροπρόθεσμη πίεση στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά της μεσαίας τάξης και χαμηλού εισοδήματος.

 «Σε οικονομικούς όρους, η ανάπτυξη είναι κάτω και ο πληθωρισμός είναι πάνω» είπε η Kristalina Georgieva, διευθύντρια του ΔΝΤ. «Σε ανθρώπινους όρους, τα εισοδήματα των ανθρώπων είναι κάτω και οι δυσκολίες αυξάνονται».

Ο κόσμος έχει πλέον μπει στην εποχή της καθολικής ανατροπής όλων των βεβαιοτήτων. Κανένα κεκτημένο δεν μπορεί να θεωρηθεί απρόσβλητο. Όλες οι προβλέψεις ανατρέπονται ή έστω αναθεωρούνται ριζικά.

Την Πέμπτη 9 Ιουνίου τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας θα συνεδριάσουν στην Ολλανδία, σε μία συνάντηση που αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα καθώς ο πληθωρισμός καλπάζει και η Κριστίν Λαγκάρντ δέχεται πιέσεις να αναλάβει δράση. Οι αποφάσεις για την αύξηση των επιτοκίων και τον τερματισμό του QE  ( ποσοτική χαλάρωση , δηλαδή,  διάθεση δανείων με πολύ χαμηλά επιτόκια , και σε ορισμένες περιπτώσεις, έστω και κατ’ εξαίρεση με χαμηλές διασφαλίσεις ή άλλως , με χαμηλότερη του καθορισμένου,  πιστοληπτική πιστοποίηση )  θα ληφθούν στη… φωλιά των γερακιών, αφού ο Ολλανδός κεντρικός τραπεζίτης Κλάας Νοτ, θεωρείται το πιο σκληροπυρηνικό μέλος της ομάδας των «γερακιών», ήτοι των στελεχών της ΕΚΤ που τάσσονται υπέρ της ταχύτερης σύσφιξης της νομισματικής πολιτικής.

Μετά τις επιθετικές κινήσεις των κεντρικών τραπεζών σε Αμερική και Μ. Βρετανία, το ενδιαφέρον στρέφεται στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα όπου τελευταία τα γεράκια κερδίζουν έδαφος και αρκετά από τα «περιστέρια» συμφωνούν στην αλλαγή πλεύσης. Το επικρατέστερο σενάριο μέχρι σήμερα προέβλεπε ότι η ΕΚΤ θα προχωρούσε σε αύξηση του επιτοκίου αποδοχής καταθέσεων κατά 25 μονάδες βάσης στο -0,25% τον Ιούλιο και σύντομα θα το ανέβαζε στο 0%, δίνοντας τέλος στην εποχή του δωρεάν χρήματος.

Νεότερα στοιχεία, ωστόσο, δείχνουν ότι ο πληθωρισμός καλπάζει σε ολόκληρη την Ευρώπη και σε ορισμένες χώρες ξεπερνά κατά πολύ το 10%, με αποτέλεσμα τα επιχειρήματα υπέρ μίας ταχύτερης αύξησης να έχουν ενισχυθεί σημαντικά. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν αποκλείεται να δούμε πιο επιθετικές κινήσεις, είτε υπό τη μορφή αύξησης κατά 50 μονάδες βάσης τον Ιούλιο, είτε με μία ταχύτερη αύξηση 25 μονάδων βάσης τον Ιούνιο και μία αντίστοιχη τον Ιούλιο.

Στην περίπτωση που η πρώτη αύξηση γίνει τον Ιούλιο, τότε αναμένονται άλλες δύο έως το τέλος του έτους, με το επιτόκιο καταθέσεων να περνάει σε θετικό έδαφος για πρώτη φορά τα τελευταία 10 χρόνια, από τις 11 Ιουλίου του 2012 όταν μειώθηκε από το 0,25% στο 0%. Το επιτόκιο καταθέσεων έγινε αρνητικό (-0,10%) στις 11 Ιουνίου του 2014 και μειώθηκε στο -0,50% τον Σεπτέμβριο του 2019.

Χαμηλή είναι, ωστόσο, η ορατότητα για το πως θα κινηθεί η ΕΚΤ το 2023. Και αυτό γιατί οι προβλέψεις των αναλυτών επιμένουν ότι ο πληθωρισμός θα υποχωρήσει ταχύτατα τον επόμενο χρόνο που σημαίνει ότι μπορεί να σταματήσουν οι αυξήσεις επιτοκίων.

Όσον αφορά το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων, αυτό αρχικά ήταν προγραμματισμένο να ολοκληρωθεί προς το τέλος του 2022 και όσο μεγάλωνε η απειλή του πληθωρισμού το τέλος του ερχόταν πιο κοντά. Η τελευταία αναφορά της Λαγκάρντ ήταν για τερματισμό του QE τον Σεπτέμβριο. Όμως οι συνθήκες αλλάζουν με απίστευτη ταχύτητα και η χιονοστιβάδα του πληθωρισμού έχει ήδη πλήξει τα εισοδήματα των Ευρωπαίων. Με τα γεράκια, λοιπόν, να έχουν πλέον το πάνω χέρι, είναι πολύ πιθανό να ανακοινωθεί στη συνεδρίαση της 9ης Ιουνίου στην Ολλανδία η λήξη του QE από τον Ιούλιο.

Πληροφορίες από τη Φρανκφούρτη αναφέρουν ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες ανησυχούν περισσότερο για την ακρίβεια που βρίσκεται σε εξέλιξη λόγω της ανόδου του πληθωρισμού, παρά για τον κίνδυνο μιας παρατεταμένης οικονομικής επιβράδυνσης ή μιας ύφεσης. Η στόχευση των μελών του διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ είναι να μειώσουν τον πληθωρισμό παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζουν πως πρόκειται για ένα εξωγενές φαινόμενο και παρά τις φωνές που προειδοποιούν για αυξημένο κίνδυνο ύφεσης.

Η εκτίμηση που κυριαρχεί αυτή τη στιγμή είναι του επικεφαλής οικονομολόγου της ΕΚΤ, Φίλιπ Λέιν, σύμφωνα με την οποία οι οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία θα επιβραδύνουν την ανάκαμψη αλλά δεν θα την εκτροχιάσουν. Ο Λέιν υποστηρίζει ότι κυρίως ο αντίκτυπος του πολέμου γίνεται αισθητός σε τιμές και κόστη και όχι σε παραγγελίες και παραγωγή και ότι το περιβάλλον υψηλού πληθωρισμού ενδεχομένως βοηθά να δεχθούν οι καταναλωτές υψηλότερες τιμές, γεγονός που θα προστατεύσει τις πωλήσεις και τα εταιρικά κέρδη.

Φαντάζομαι ότι οι αναγνώστες μας,  πήραν,  μια πρώτη καλή ιδέα,  μέσα σε τι παγκόσμιο οικονομικοπολιτικό και κοινωνικό ορυμαγδό, ήδη βρισκόμαστε.

Β. Ας ιδούμε κάποιους ορισμούς και κάποιες σκέψεις των ειδικών.

·      Στην Βικιπαίντια διαβάζουμε :

Στασιμοπληθωρισμός ή πληθωρισμός προσφοράς ονομάζεται ο πληθωρισμός που δε συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής, η οποία μπορεί να μείνει στάσιμη. Γενικά, σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς η αύξηση των τιμών στα προϊόντα αυξάνει την προσφορά αγαθών, γιατί προσελκύει το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων. Το αποτέλεσμα του στασιμοπληθωρισμού είναι η αύξηση των ποσοστών ανεργίας παράλληλα με την αύξηση του πληθωρισμού. Αυτός ο πληθωρισμός διαφέρει από τις συνήθεις περιπτώσεις πληθωρισμού, που είναι πληθωρισμοί ζήτησης, καθώς παραδοσιακά σε αυτούς τα ποσοστά της ανεργίας κινούνται αντίστροφα με τις πληθωριστικές πιέσεις. Οι συγκεκριμένες πιέσεις παρατηρούνται σε οικονομίες που εμφανίζουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, πράγμα που αυξάνει τη ζήτηση για προϊόντα, συνεπώς και τις τιμές για δεδομένη προσφορά. Λόγω των ρυθμών ανάπτυξης δημιουργούνται θέσεις εργασίας και συνεπώς τα ποσοστά της ανεργίας θα έπρεπε να συμπιέζονται προς τα κάτω.

Ο στασιμοπληθωρισμός εμφανίζεται όταν το κόστος επένδυσης αυξάνεται, ώστε να διαχέεται στην αγορά, δημιουργώντας πληθωρισμό. Ταυτόχρονα, αποτρέπει τις επιχειρήσεις να επενδύσουν περαιτέρω, άρα δεν αυξάνεται η αύξηση της προσφοράς αγαθών όπως προβλέπει ο νόμος της προσφοράς. Σε χειρότερη περίπτωση αντί για νέες επενδύσεις κλείνουν μερικές επιχειρήσεις και επακόλουθα αυξάνεται η ανεργία.

Σύμφωνα με κάποιες οικονομικές θεωρίες υπάρχουν δύο λόγοι που μπορούν να προκαλέσουν στασιμοπληθωρισμό. Και με τους δύο τρόπους αυξάνεται το κόστος της επένδυσης. Ο πρώτος είναι η ολιγοπωλιακή ή μονοπωλιακή οργάνωση της οικονομίας, ώστε να έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν στην αγορά μεγαλύτερες τιμές, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ανατιμήσεις του πετρελαίου. Ο άλλος λόγος είναι η αύξηση των μισθών που μπορούν να επιβάλλουν εργατικά συνδικάτα. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση ο στασιμοπληθωρισμός οφείλεται γενικά σε διαστρέβλωση της οικονομίας που επιβάλλεται για ικανοποίηση προσωπικών συμφερόντων.

·      Ο πολύ σπουδαίος Νομπελίστας οικονομολόγος (ανεξάρτητα με το αν κανείς συμφωνεί ή διαφωνεί με τις ιδέες του και το σύνολο της οικονομικής του σκέψης)  o Μilton Freedman,   τον ορίζει ως εξής :

Ο στασιμοπληθωρισμός , είναι πάντα και παντού, ένα νομισματικό φαινόμενο, υπό την έννοια ότι, δεν μπορεί να παρουσιασθεί χωρίς την ύπαρξη μιας πολύ ταχείας αύξησης του όγκου του κυκλοφορούντος χρήματος, που είναι σημαντικά μεγαλύτερη από τον όγκο της παραγωγής. Αυτό ακριβώς συνέβη, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε, ότι το κυκλοφορούν χρήμα δεν είναι μόνο τα μετρητά (τραπεζογραμμάτια) αλλά και η κυκλοφορούσα πίστη και οι εκδόσεις ομολόγων, κλπ.

·      Ο πολύ σπουδαίος οικονομολόγος , αλλά κυρίως ιστορικός των οικονομικών εξελίξεων,  o  Niall Ferguson, στο βιβλίο του The Ascent of Money (Η Άνοδος του Χρήματος), υποστηρίζει ότι, με βάση τις εμπειρίες που βιώθηκαν μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και συνεχίζουμε να βιώνουμε, κατά καιρούς μέχρι και σήμερα, η συνήθης πορεία δημιουργίας στασιμοπληθωρισμού, είναι:

1.    Ο πόλεμος δεν οδηγεί μόνο σε έλλειψη αγαθών αλλά και

2. σε βραχυχρόνιο δανεισμό των κυβερνήσεων από τις Κεντρικές Τράπεζες

3.    Ο οποίος, πολύ αποτελεσματικά , μετατρέπει το χρέος σε μετρητά, ως εκ τούτου, αυξάνει την  άμεση διαθεσιμότητα του χρήματος

4.    Δημιουργώντας δημόσιες προσδοκίες (κυρίως από το κοινό)  για τον πληθωρισμό στο  να στρέψει την ζήτηση,  ώστε να την εξισορροπήσει με τα διαθέσιμά του

5.    τελικώς , οι τιμές των αγαθών οδηγούνται σε αύξηση.

Όλη αυτή η διαδικασία που μας περιέγραψε ο Ν. Φέργκουσον, στην γλώσσα των οικονομολόγων που έχουν την χρήσιμη τάση  να μαθηματικοποιούν τα οικονομικά (δηλαδή στους οικονομέτρες), εκφράζεται με την συνάρτηση

MV= PQ όπου

- M είναι η ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος 

- V   η ταχύτητα με την οποία κυκλοφορεί το χρήμα ( δηλαδή η ταχύτητα των μεταφορών χρημάτων  από τον έναν στον άλλον κομιστή ή τελικό αποδέκτη )

- P   είναι το επίπεδο τιμών αγαθών και υπηρεσιών , και

-Q η πραγματική αξία των ολικών μεταφορών χρήματος .

Άρα, με όσα προαναφέρθηκαν, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η θεωρία αποδέχεται (με διαφορετικούς υποστηρικτές η κάθε άποψη), ότι υπάρχουν δύο  βασικές κατηγορίες γενεσιουργών λόγων,  για την δημιουργία του φαινομένου του στασιμοπληθωρισμού, ήτοι:

·      Ο Στασιμοπληθωρισμός είναι φαινόμενο που οφείλεται σε ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες που επηρεάζουν αυτή καθ’ εαυτή την παραγωγική διαδικασία

·      Ο Στασιμοπληθωρισμός είναι ένα καθαρά νομισματικό φαινόμενο

Γ. Κάποιες ιδέες για αντιμετώπιση του στασιμοπληθωρισμού αυτής της περιόδου

Σε γενικές γραμμές, πάρα πολλά άτομα,  παρουσιάζουν πάντα πολλές και διάφορες ιδέες για αντιμετώπιση φαινομένων σαν τον στασιμοπληθωρισμό. Συνήθως, αυτές οι ιδέες εύκολα παρουσιάζονται, πολλές φορές συγκινούν και εξιτάρουν τα πλήθη, αλλά ή οι ίδιες οι ιδέες είναι αντιφατικές μεταξύ τους, ή η εφαρμογή τους είναι πρακτικώς αδύνατη για τους έχοντες την ευθύνη για την άσκηση της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής.  Με κάτι τέτοιες συζητήσεις μη ειδικών (και εγώ δεν είμαι ειδικός),  πέφτουμε στην παγίδα του λαϊκισμού.

Μη ξεχνάμε, ότι και πριν περίπου 32 χρόνια , ο τότε Υπουργός Εθνικής Οικονομίας της χώρας μας, ο Στ. Μάνος , μας μιλούσε για το Τέρας του πληθωρισμού. Σκεφτείτε τι θα έλεγε,  για το  πολύ μεγαλύτερο τέρας , αυτό του Στασιμοπληθωρισμού.

Απλά, για λόγους αναφοράς, καταγράφω, αναξιολόγητες, κάποιες σκέψεις. Πάντως,  εγώ δεν παίρνω καμμιά ευθύνη, για όλα όσα αναφέρονται παρακάτω, όπου, κατά την ταπεινή μου  γνώμη  , οι σωστές προτάσεις , κονταροχτυπιούνται με κάποιες άκρως αντιφατικές ιδέες. Έχουμε λοιπόν:

·      Ο έλεγχος των τιμών θα βοηθήσει τις κυβερνήσεις να αποτρέψουν τον στασιμοπληθωρισμό και να επανέλθει σταδιακά ο πληθωρισμός και η ανάπτυξη σε προηγούμενα επίπεδα. Τα μέτρα στήριξης πρέπει να ενισχύουν μακροπρόθεσμα την οικονομική ανάπτυξη ενώ δεν πρέπει να δημιουργηθούν νέα χρέη κρατών.

·      Με άλλα λόγια, τα μέτρα αντιμετώπισης του στασιμοπληθωρισμού πρέπει να λαμβάνουν υπόψη μακροοικονομικές πολιτικές ενίσχυσης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τη Eurostat, o πληθωρισμός στην Ευρωζώνη εκτινάχθηκε στο 7,5%, τον Μάρτιο 2022 από 5,9% τον Φεβρουάριο 2022, αρκετά υψηλότερα από ό,τι είχαν προβλέψει οι αναλυτές. Σε αυτό συνέβαλαν οι τιμές της ενέργειας που αυξήθηκαν κατά περίπου 45%. Ενδεικτικά, η Γαλλία και η Πορτογαλία παρουσίασαν πληθωρισμό γύρω στο 5%, η Γερμανία και η Ελλάδα γύρω στο 8%, η Ισπανία 10%, η Ολλανδία 12%, ενώ ο πληθωρισμός της Λιθουανίας ξεπέρασε το 15%.

·      Όσον αφορά την Ελλάδα, η αντιμετώπιση του υψηλού ρυθμού πληθωρισμού μπορεί να αντιμετωπιστεί με μέτρα που θα ενισχύουν την οικονομική ανάπτυξη λαμβάνοντας υπόψη το διαθέσιμο δημοσιονομικό χώρο. Μετά τη πρόσφατη ανακοίνωση για την αύξηση του κατώτατου μισθού, προτείνονται επιπλέον μέτρα για τουλάχιστον 1 έτος όπως, η μείωση υψηλού ΦΠΑ από 24% στο 15%, η μείωση ΦΠΑ βασικών προϊόντων από 13% στο 6%, η μείωση φόρου εισοδήματος (και ασφαλιστικών εισφορών) μέχρι 5%, η ενίσχυση των επιδομάτων ανεργίας για βελτίωση της αγοραστικής δύναμης αλλά και κίνητρα επιχειρηματικότητας και καινοτομίας.

·      Η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε με τη πανδημία Covid-19 και συνεχίστηκε λόγω αύξησης στις τιμές της ενέργειας και της εισβολής στην Ουκρανία, είναι θέμα κυβερνητικής πολιτικής. Ακολουθώντας μια σταθερή δημοσιονομική πολιτική με πακέτα τόνωσης της οικονομίας, θα αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η συρρίκνωση της οικονομίας. Πενήντα χρόνια από τη δεκαετία του 1970, μια νέα ενεργειακή κρίση επαναφέρει το φόβο του στασιμοπληθωρισμού. Όταν η οικονομία επιβραδύνεται, η ανεργία αυξάνεται και η καταναλωτική ζήτηση μειώνεται. Με χαμηλή ανάπτυξη, υψηλό πληθωρισμό και αστάθεια στις τιμές θα πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα αντιμετώπισης του νέου προβλήματος, που απασχολεί τη παγκόσμια οικονομία, ώστε να μην επιστρέψουμε σε νέα κρίση χρέους. Αυτό θα επιτευχθεί αν δοθεί προτεραιότητα σε αποδεκτές πολιτικές μείωσης της ανεργίας και του πληθωρισμού με σκοπό να έρθει σύντομα η οικονομική ανάπτυξη.

Με όλη μου την εκτίμηση και αγάπη
Μίμης